5-6 YAŞ ÇOCUĞU GELİŞİM ÖZELLİKLERİ

Çocukluk ya da erken çocukluk olarak tanımlanan çocukluk sürecinin belki de en güzel dönemi 5-6 yaşlar olarak bilinen ilk çocukluk zamanıdır. Sihirli yaşlar olarak da bilinen bu dönemde çocuk artık çocukluğunun tüm sevimliliğiyle birlikte daha olgun ve daha işbirliğine yatkın bir profil çizer.

Son derece ilgili,sorumluluk almaya açık ve dengeli bir kişilik yapısı geliştiren çocuk çevresiyle daha dostça ilişkiler içerisine girer ve bu yönleriyle aileler de çocuklarının büyümüş olduğunu fark ederler.

5-6 YAŞ ÇOCUĞUNDA BEDENSEL VE MOTOR GELİŞİM

Bu yaşlarda çocuk artık hareketlerine daha hakimdir ve bir çok el becerisini bedenini ve el kol kaslarını doğru yönlendirerek yapabilir. Çocukların genel yapıları ve yatkınlıklarına göre bazı davranışlar, bedensel yapı ve motor gelişim özellikleri farklılıklar gösterse de çok tipik belli bazı davranışlar bu dönemdeki çocukların ayırt edici özellikleri olarak ön plana çıkar:

• Sağ ya da sol, tek ayağını kullanarak ileriye doğru sıçrayabilir.
• İki elini de kullanır ve kavrama becerileri gelişmiştir.
• Sıçrarken ayak değiştirebilir.
• Bir müziğin ritmine göre dans edebilir.
• Parmak uçları üzerinde yürüyüp koşabilir.
• Düz bir çizgi üzerinde,sapma yapmadan yürüyebilir.
• Beceri isteyen, tırmanma, sallanma, kayma, bir yeri delme, kazma,bir şey çakma, taşıma, çekip getirme vb gibi bir çok hareketi gayet başarılı şekilde yapabilir.
• Kurallı oyunları oynayabilir, sırasını bekleyebilir, isteklerini erteleyebilir.
• Resim yapma becerisi de gözle görülür şekilde gelişmiş, figürler netleşmiştir.
• Örnek resimler verildiğinde bakarak bir takım geometrik desenleri kopyalayabilir.
• Birçok harfi, rengi ve sayıyı bilir, söyler ve çizer.
• Kendi sınırlarını, yapabildiklerini ve yapamadıklarını bilir ve ifade eder.

SOSYALLEŞME VE OYUN

Bu yaşlardaki bir çocuk artık pek çok oyuna katılarak, arkadaşlarıyla birlikte bir grubun parçası olabilir. İşbirliği yapar, oyunda bir rol üstlenir ve bilinçli olarak üzerine aldığı sorumluluğu yerine getirir. Bu yaşta aynı zamanda yarım bırakmama, yaptığı işi sonuna kadar götürmek gibi özel bir davranış sergiler. Aynı zamanda;

• Oyunları zenginleşmiş ve karmaşıklaşmıştır.
• Daha dengeli, bağımsız, kendini kontrol edebilen, çevresine duyarlı bir tavır içindedir.
• Öz bakım becerileri gelişmiştir. Kendi kendine giyinip soyunabilir.
• Bulunduğu her ortamda kendi kendine oyunlar kurar, kafası hep bir şeyler yapmak üzere doludur, tasarlar, paylaşır ve son derece yaratıcıdır.
• Sofra kurallarını bilir, çatal bıçak kullanmaya heveslidir ve kullanabilir.
• Kurguladığı oyunlar giderek karmaşıklaştığı için, bireysel oyunlardan daha çok grup oyunlarını tercih eder. Arkadaşlarına değer verir, kendinden küçüklere ağabeylik ya da ablalık yapmaktan mutlu olur.
• Temiz olmanın, düzenli olmanın ne anlama geldiğini öğrenmiştir ancak kendi başına yapmayı unutabilir, zaman zaman hatırlatmak gerekir.
• Arkadaş seçiminde titizdir, belirleyicidir. Artık yaşıtlarıyla oyun oynamak daha cazip gelir.
• Mizah anlayışı gelişmiştir, basit fıkralı anlar ve güler, kendisi anlatmaya bayılır. Bilmecelerden çok hoşlanır. Sorar ve sorulmasını bekler.
• Kendisinden küçüklere ve bütün canlılara karşı şefkat duygusu geliştirir, koruyucu ve ilgilidir.

DİL GELİŞİMİ

Son derece akıcı ve seri konuşmaya başlayan çocuk kendisine söylenen her şeyi doğru olarak anlar ve doğru olarak tekrarlayabilir. Bütün talimatları algılama becerisi gelişmiştir. Bazı harfleri söylemekte sorun yaşasa da söyledikleri çok net anlaşılır ve kullandığı dil dilbilgisi kurallarına uygundur. Bazı soyut kelimeleri henüz anlayamadığı için bu kelimeler üzerine sık sık soru sorar ve konuşması içinde bazen gereksiz yere kullanır. Ek olarak;

• Şiir, şarkı, bilmece ezberlemeyi ve kendisi de söylemeyi sever.
• Bazen okumayı bilmediği için sinirlenir, kendi kendine kitap okumaları yapar, kitaptaki resimlere öyküler yaratır.
• Adını, soyadını, yaşını, doğum gününü ve yılını bilir, sorulduğunda söyler.
• Sürekli konuşan ve sürekli olarak soru soran bir profil çizer.
• Olayların neden ve nasıl olduğuyla çok ilgilidir, basit açıklamalarla ikna olmaz. Sürekli ayrıntı ister. Kendisi de ayrıntılar vererek konuşur.

5-6 YAŞ ÇOCUĞUNDA BİLİŞSEL GELİŞİM

Artık bilişsel anlamdaki gelişiminin en zirvedeki dönemini yaşayan çocuk öğrendiklerini paylaşması, kendisinden küçüklerle ve yetişkinlerle olan ilişkisindeki tutumları, yaratıcılığı, sorumluluk duygusuyla zekasını ortaya koyacak önemli ipuçları verir. Pek çok tavrı ve davranışıyla bu yaşa özgür bilişsel gelişimini çok belirgin olarak ortaya koyar. Bütün bunlara rağmen hala benmerkezcidir. Olayların merkezinde kendisinin olduğunu düşünür. Bu davranış ve düşünce de çocukta soyut kavramların ve mantıksal düşünmenin yerleşmediğini göstermesi bakımından önemlidir. Sosyal, bireysel, motor ve dil gelişimlerindeki bu şaşırtıcı ilerlemeye rağmen o hala çocuktur ve bilişsel gelişimindeki değişim ve gelişimleri sürekli olarak devam etmektedir.

Bu yaşlardaki çocuklarda bilişsel düzeylere baktığımızda;

• Artık sayı kavramları yerleşmiştir. Ancak miktar ve ağırlık kavramları hala oturmamıştır.
• Sınıflandırma ve gruplandırma yapamaz.
• Her olayı ve durumu kendi bakış açısına göre değerlendirir. Başkalarının görüş açıları olduğunu düşünemez.
• Bazıları, hepsi, çoğu gibi kelimelerin ne anlama geldiğini yavaş yavaş kavramaya başlar ve günlük konuşma içinde kullanmaya çalışır.
• Ayrıntılara dikkat edemez. Çevresindeki pek çok şeyi bütün olarak algılar.
• Zihinsel kıyaslama yapamaz, objeler arasında orantı kuramaz.
• Soyut kavramları anlamaktan ve yorumlamaktan uzaktır.
• Yetişkinlerin dünyasına ait pek çok temel kavramı bilir ama anlam olarak değerlendirmekten uzaktır.
• Birlikte olduğu arkadaşlarını ya da aile üyelerini ne şekilde etkileyeceğini bilir ve duruma göre değişkenlik gösteren tavırlar sergiler.
• Sorularına net, tutarlı yanıtlar almak ister ve aldığı yanıtları da sorgulayarak yeni sorular üretir.

5-6 YAŞ ÇOCUĞUNDA BEBEKLİĞE DÖNÜŞ

Bebekliğe dönüş genellikle 4-5yaş civarı görülebilen, bir davranış bozukluğudur.

5 – 6 yaşa kadar sürebilir.Yürümeye başlamasıyla beraber bağımsızlığını kazanan çocuk, her şeyi kendi yapmak istemekte ve çevresinden gelen yardımları reddetmekte iken birden bire bir bebek gibi davranmaya başlar.

Psikolojide regression adı verilen bu davranışın iki temel sebebi olduğu bilinmektedir.

Birinci nedeni, kıskançlık; özellikle de kardeş kıskançlığıdır. İkinci nedeni ise, annesinin ilgisini tekrar kendi üstüne çekmek istemesidir. Her iki durumda da çocuk bir güvensizlik duygusu yaşamakta ve bu eksikliği gidermek için savunma mekanizmalarını harekete geçirmektedir.

Kıskançlık, yetişkinlerde bile ciddi bir sorun olurken 5-6 yaş gibi küçük bir yaş grubunda görülmesi çok normaldir. Temelinde ilginin odak noktası olmak, çevrenin dikkatini çekmek, onay görmek ve beğenilmek duyguları yatar. Özellikle kıskançlık, yeni doğan bir kardeşe karşı oluşuyorsa bu durumda çok dikkatli davranmak gerekir.

Çocuk öncelikle bu kıskançlık duygusunu parmak emme, alt ıslatma, bebek gibi sesler çıkarma ve yarım yarım konuşma şeklinde ortaya çıkarabilir. Ebeveynler bu davranışları gördüklerinde sorunun kaynağını doğru bir biçimde saptayıp müdahale etmek zorundadırlar. Kendi haline bırakıldığında ve çocuğun bu tavrı görmezden gelindiğinde can yakıcı ve sıkıcı sonuçlarla karşılaşılabilir. Can yakıcıdır çünkü çocuk bu olumsuz duygularını kardeşine yöneltebilir ve ilk fırsatta ona zarar verebilir.

Bebekliğe dönüş davranışları aslında çocuğun ‘benimle ilgilenin, bana önem verin’ demesinin başka bir yoludur. Genellikle aileler, ilgiye ihtiyacı olanın küçük kardeş olduğunu düşünür ve büyüğü bir kenarda tutarak veya büyük çocuğa abi ya da abla payesi vererek yaşının üzerinde bir olgunluk beklerler. Oysa bilinmelidir ki asıl ilgi gösterilmesi gereken büyük çocuktur. O, çok doğru bir mantıksal çıkarım yapmakta ve eğer kardeşi gibi davranırsa annesinin ve diğer kişilerin ilgisini çekebileceğini düşünmektedir. Bebekliğe geri dönüş gösteren çocuğa karşı takınılacak tutum bu gerileme davranışını pekiştirmeden doğru davranış kalıplarını oluşturmak ve çocuğa kardeşiyle ilgili sorumluluk vermek şeklinde olmalıdır.
Her zamanki gibi doğru davranışları takdir edilmeli, yanlış davranışlar çok rahatsız edici olmadığı sürece görmezden gelinmelidir. Tırnağını yiyen, parmağını emen çocuğa ‘yapma’ demek çözüm olmaz. Bunun yerine, eline oyalayıcı kalem ya da oyuncak vermek çocuğun dikkatini başka yöne çekmesi açısından yararlı olabilir. Bir başka yöntem ise, eğer o olmasaydı kardeşine bakmanın annesi için ne kadar zor olduğunu hissettirmektir.

Büyük çocuğa kardeşine şarkı ya da ninni söylemesi, biberonunu tutması, kardeşi giydirilirken giysilerini getirmesi gibi konularda yardım etmesine izin verilebilir. Böyle bir tutum, çocuğun durumu kabullenmesini ve kardeşini sahiplenmesini kolaylaştırır. Özellikle toplum içinde çocuğun yardımlarını duyurmak, olumlu davranışlarını öne çıkarmak oluşturulmak istenen davranış kalıbını pekiştirecektir. Çocuğun kendisine de ‘sen yardım etmeseydin bunu tek başıma yapamazdım’ diyerek kendisinin önemsendiğini hissetmesini sağlamak şarttır. Ancak burada da ölçüyü iyi ayarlamak gerekir.
Her zaman olduğu gibi abartıya kaçmamak gerekir. Yaşları kaç olursa olsun, çok küçük çocuklar bile gerçeklikten uzak duyguları sezebilirler. Böyle bir durumda çocuğun güvenini çok ciddi olarak zedeleyebilir, kişiliğinde tamiri zor yaralar açabilirsiniz. Bunun temel kuralı, söylediğiniz gerçek olmalı ve önce siz inanmalısınız.

Çocuktaki bebekliğe geri dönüş davranışının ikinci temel nedeni ilgi çekmek olduğundan bu ihtiyacın nedenini de doğru saptamak gerekmektedir. Bilindiği gibi çocukta 2 yaş sonrası anneye ve çevreye olan bağımlılığın azaldığı dönemdir. Özellikle 3 yaşını bitirmiş çocukların büyük bir çoğunluğu artık kendi kendine yemek yiyebilmekte, tuvalet ihtiyacını giderebilmektedir. Öz bakım becerileri gelişmiş, anlaşılır bir dil kullanmaya başlamıştır. Anneler açısından işlerin kolaylaşmaya başladığı bir dönemdir. Canı yandığında, bir yeri ağrıdığında bunu rahatlıkla ifade edebilir, bir arkadaş veya bir oyun grubuna dahil olabilir, düzenli ve uzun süreli oyunlar oynayabilir. Tüm bu gelişmelerle birlikte annenin bebeklik döneminde gösterdiği aşırı ilgi ve koruyuculuğa da ihtiyaç kalmaz.
Bu durumda üzerindeki yoğun ilginin azaldığını hisseden çocuk tekrar bu ilgiyi kazanmak ve çevrenin dikkatini üzerinde toplamak için bu gerileme davranışlarını gösterebilir. Aslında bu davranış, çocuğun iç dünyasında artan endişe nedeniyle kendi içine çekilmesi durumudur. Çocuk bu bebekleşme hareketleriyle kaybettiğini düşündüğü ilgiyi kazanma savaşına girer. Aileler burada da yanlış bir tutum sergilemekte ve 5-6 yaşına gelmiş bir çocuktan yetişkin davranışları beklemektedirler. Oysa çocuk hala bir anne kuzusudur ve kayıtsız şartsız sevgiye ve ilgiye muhtaçtır.

İster kardeş kıskançlığından ister ilgi çekme ihtiyacından kaynaklansın bebekliğe dönüş davranışları ciddiye alınması gereken bir davranış bozukluğudur. Pek çok çocukta görüldüğünden doğal kabul edilir. Önemli olan çocuktaki bu davranışın kalıcı olmasını önleyebilmektir.

5-6 yaş civarı çocuğun aynı zamanda sosyal ortamlara katılma ve uyum gösterme dönemidir. Kendi yaşıtlarıyla beraber olabileceği bir yuvaya ya da kuruma devam etmesi psikososyal gelişimi açısından çok önemlidir. Böyle bir yerde oyun oynarken aslında çocuk dışarıdaki hayatı, paylaşmayı ve kendisi olabilmeyi öğrenmektedir.

Ayrıca anneye olan bağlılığın da kırılması yine bu yolla mümkündür. Çocuğa, ait olmaktan zevk duyduğu, oyunlarla hayatı tanıyabileceği böyle ortamlar hazırlamak anne babaların görevidir.

[2015-02-04]