Bir çocuk büyütmenin ne kadar zor olduğunu ve bu zorlukların zaman zaman daha da ağırlaştığını hepimiz biliriz.Çocuklar özellikle 3 yaşına kadar tamamen anne babalarının kontrolüne,bakımına ve disiplinine ihtiyaç duyarlar.Ancak yaklaşık 5 yaş civarında kendi temel bakım becerilerini kazanarak daha bağımsız ve kendi kendilerini kontrol edebilecek düzeye ulaşırlar.

Bir çocuğun öz bakım becerilerini kazanması dediğimizde,kendi el yüz ve ağız diş temizliğini yapabilmesi, kendi kendine yemek yiyebiliyor olması,tuvalet alışkanlığını kazanması,belirli temel ihtiyaçlarını giderebilmesi gibi bazı donanımlara sahip olmasından bahsediyoruz.Aynı şekilde susadığında mutfaktan kendi suyunu alabilmesi,meyve istediğinde buz dolabından gidip getirebilmesi bu duruma verilecek basit örneklerdir.
Bütün bu kazanımlar önce ailede verilecek eğitimle ve sonrasında alışkanlıklarla kazanılabilen davranışlardır. Hatta 5 yaşına gelmiş bir çocuk basit ev işlerinde yardımcı olabilir ve bizim angarya olarak tanımlayabileceğimiz bazı işleri yapmaya çok heveslidir.
Çocuklar özellikle masaya tabakları götürmek,peçeteleri yerleştirmek vb gibi getir götür işlere bayılırlar.Bizim önerimiz bu dönemlerde çocukların mutlaka bu işlere yönlendirilerek desteklenmeleridir.Yani alışkanlık kazanmaları ve olumlu davranışların devamını sağlamak amacıyla anne babalar tarafından yapabilecekleri her tür davranışı ve işi yapmaya yönlendirilmeleri gerekir.
Ancak bütün bunları bildiği halde çocuk bunları yapmıyorsa ve hala ebeveynlerinden yardım istiyorsa orada bir sorun var demektir.

Çocuğum Sorumluluk Almıyor
Çocuk özellikle kendisiyle ilgili temel ihtiyaçları karşılamaktan kaçınıyorsa ve ısrarla başkalarından yardım istiyorsa konu tamamen sorumluluk duygusuyla ilgilidir. Çocuğunuza her şeyi çok iyi öğretmiş olabilirsiniz ancak eğer sorumluluk duygusu kazandırmamışsanız öğrendiklerinin çok fazla anlamı olamayacaktır. Uygulanmayan ve kullanılmayan bilginin maalesef yararı yoktur.Sorumluluk duygusu bütün kazanımlardan önce gelmesi gerek bir duygudur,zira öğrendiklerini hayata geçirebilmesi için bir çocuğun ihtiyaç duyacağı yegane kazanımdır.Çocuklara sorumluluk verilerek sorumluluk almayı öğretebileceğimizi unutmamak lazım.
Çünkü ancak o zaman

• Başladığı işi bitirebilmeyi,
• Kendisine ve başkalarına güven duymayı,
• Empati duymayı,yani başkalarının hissettiklerine ve düşündüklerine duyarlı olmayı,
• Toplum içinde kendisiyle ve çevresiyle uyum içinde yaşamayı öğrenecektir.

Çocuğumla İlgili Yapmak Zorunda Olduğum Çok İş Var
Eğer bu tip bir şikayetiniz varsa önce kendinize dönmeli ve çocuğunuza karşı olan davranışlarınızı gözden geçirmelisiniz.Sorun muhtemelen sizin ona görev vermemenizden,onun da sorumluluk almamasından kaynaklanıyor;

• derslerini siz hatırlatmadan yapmıyorsa,
• sabahları siz uyandırmadan kendisi kalkmıyorsa,
• elini yüzünü yıkamasını sürekli siz hatırlatıyorsanız,
• Okulla ilgili sorunlarda ondan önce siz harekete geçiyorsanız,
• İhtiyaçlarını ayağına götürüyorsanız,
• Odasını ve eşyalarını hala siz düzenliyorsanız,
• Onun adına kararlar alıp uyguluyorsanız zaten çocuğunuzun kendi adına bir şeyler yapmasını beklememelisiniz.

Bütün bunları neredeyse gönüllü olarak üstlenmiş ve yapan bir anne baba varken çocuk neden böyle bir sıkıntıya girsin ki?Özellikle her şey onun adına,o söylemeden yerine getiriliyorsa çocuğunuz neden bazı görevlerin ağırlığını taşısın?
Ancak çocuklar büyüdüklerinde ebeveynler durumun çok da hoş olmadığını fark ettiklerinde maalesef bazı şeyler için geç kalınmış oluyor.Çünkü bu tip görevler genellikle ilk 3 yıl içinde öncelikle anne babanın model olması ve çocuğa görev vermesiyle öğrenilen,zaman içinde de alışkanlığa dönüşen davranışlardır. Alışkanlıklar kolay kazanılmazlar.İsmi üstünde alışkanlıktır ve ancak uzun süre yapıldıklarında alışkanlık haline gelirler.O nedenle çocuklara böyle getir götür türü işleri onlar daha çok küçükken öğretmek ve yapmaları için teşvik etmek gerekir.

Nasıl Yapmalı?
Dikkat edilirse bu sıkıntılar bizim gibi birbirine bağlı ve hatta bağımlı yaşayan bireylerin olduğu toplumlarda sıklıkla yaşanmaktadır.Geçmiş kültürümüzle de son derece yakından ilişkilidir.Bir insanın rahatını düşünmek, ihtiyaçları konusunda hassas davranmak,düşünceli olmak tamamen bizim geçmişten getirdiğimiz kültürel özelliklerimizden kaynaklanmaktadır.

Oysa bizim anne babalar olarak görevimiz,birbirimize bu kadar bağımlı bile olsak çocuğumuzun bizden farklı özellikleri olan bir birey olduğunun bilinciyle onu dış dünyaya hazırlamak olmalı.Sonuç olarak o da kendi kanatlarıyla uçacak.Dolayısıyla bizim görevimiz ona ailedeki ilk eğitimi çok sağlam ve sağlıklı vermektir.Bunu nasıl yapacağımıza gelince yanıt son derece basittir:sadece davranışlarının sonuçlarına katlanmasını sağlamak.Yaptıklarının olumlu ya da olumsuz olarak karşılığını almayan çocuk hem hiçbir alışkanlık kazanamaz hem de aslında doğru olan davranış nedir öğrenemez.

Öneriler
Okulla ilgili sorunları olan ve derslerine özenli davranmayan çocuk,bu konudaki duyarsızlığının sonuçlarına katlanmalıdır.Öğretmeninden azar işitmek,zayıf notlar almak,arkadaşları arasında mahcup olmak ve gerekiyorsa ders tekrarı yapmak gibi.
Halbuki son yıllarda gözlemliyoruz ki anne babalar çocuğun okuldaki en ufak sıkıntısında okula koşup sorunu kendileri çözmeye çalışıyorlar.Ödevini gününde yetiştirememiş çocuğun ödevini okula götürmek inanılmaz büyük hatadır ama maalesef anne babalar bunu da sıklıkla yapıyorlar. Odasını toplamayan bir çocuğu sanki ödüllendirir gibi odasını toplamak ona sadece zarar vermekten öteye gitmez.
Oysa bizim işimiz değildir ve çocuk bunu umursamaz.Nasılsa annesi söylene söylene toplayacaktır. Çocuk bu konuda parmağını bile oynatmaz.
Yemeğini sofrada oturup bizimle beraber ve aynı zamanda yemeyen çocuğun arkasından elde tabakla bir lokma daha fazla yesin diye koşuşturan anne çocuğuna sağlıklı yemek alışkanlığını ve sofra kültürünü vermekten çok uzaktır.Olması gereken basittir aslında:Sofrada ailece oturma alışkanlığını kazandırmak için hep beraber masaya oturmak ve eğer yemeğini bitirmemişse bir dahaki yemeğe kadar asla çikolata,biküvit, cips,şeker gibi abur cubur gıdalar yemesine izin vermemek.

Tırnaklarını kesmeyen çocuğa sürekli bunu hatırlatmak yerine,tırnaklarının görüntüsünün çok çirkin olduğunu ve bu görüntüden rahatsız olduğunuz için de onunla aynı sofrada oturmak istemediğinizi söyleyebilirsiniz.
Aslında bütün yanlış davranışlar,bizim yanlış model olmamızdan kaynaklanmaktadır.Zamanında onun adına yaptığımız ne varsa adım adım ona devretmek ve onun görevleri hakline getirmek çok kolaydır.Yeter ki sorumluluk verelim.Bir çok anne baba çok küçük olduğu ve yapamayacağını düşündüğü için çocuklarının b ir çok şeyi yapmalarına izin vermezler ama yanlış olan budur işte.
Çocuklar yaşlarına göre gayet güzel sorumluluk alabilirler ve bu duyguyu yaşamaları da kesinlikle şarttır. Bizim işimiz temel bakım becerilerini olabilecek en erken zamanda öğreterek alışkanlık kazanmalarına yardımcı olmaktır,bütün işlerini onların adına düşünüp yapmak değil.Olumlu davranışlar da bir kez alışkanlık olarak kazanılmışsa bozulması neredeyse imkansızdır.Sonuç olarak çocuklar görevlerinin bilincinde bireyler olacaklar,sizler de görevini hakkıyla yerine getirmiş anne babalar olmanın keyfini yaşayacaksınız.

[2013-02-25]