Çocukların ve zamanında kendi çocukluklarımızın vazgeçilmezi masallar, masal deyip geçilemeyecek kadar önemli bir işleve sahip. Önceleri çocukları oyalayıp, uyumalarını kolaylaştırıyor düşüncesiyle okuyup anlattığımız masalların ne büyük önemi olduğu ve çocukların gelişiminde ne kadar etkili oldukları yapılan pek çok araştırmayla da kanıtlanmış durumda.

Masal dediğimiz öyküler,çok geniş bir yelpaze içinde farklı bir çok öğeyi içine alıyor ve aslında amaçları ideal insan olmaya giden yolu, basit, gündelik bir anlatımla dinleyene sunmak. Masallarda içerik olarak ideal insana ulaşmak var ve bu insanı oluşturacak en önemli değerler birbirine bağlı bir takım olaylarla olabilir hale getiriliyor.

Çocuklarımıza anlattığımız masalların da kendi içinde türleri var. Bir çoğu efsane olarak bilinen ve içinde gerçek üstü bazı olayların geçtiği bir dizi olayın anlatımından meydana gelse de masalların da kendi içinde bütünlükleri ve türleri var:

- Pamuk Prenses, Çizmeli Kedi, Kurşun Asker, Keloğlan gibi tek bir kahramanın çevresinde dönen masallar olduğu gibi,
 

- La Fontain’in hayvanları konuşturduğu Fabl olarak bilinen masallar var. Fabl’larda hayvanlar konuşturuluyor, başlarından geçen olaylar dile getirilerek hayvanlar kişileştiriliyor ve dinleyicinin anlatılanlardan çıkarımlar yaparak sonuca ulaşması sağlanıyor.
 

- Bunun dışında tamamen tarihi olaylara dayanan destan türünde masallar da bulunuyor. Bu masallarda geçmişte yaşanan ve kültürel ve tarihsel anlamda iz bırakan olaylar günlük dil içinde okuyucuya ya da dinleyiciye aktarılıyor. Böylece dinleyen kişi hem ciddi anlamda bilgi sahibi oluyor, hem de öğrenirken sıkılmıyor.
 

- Gerçek üstü olarak bilinen ya da efsanelerin anlatıldığı masallarda ise masal kahramanları, devler, cinler, periler olarak olmayan varlıkların kişileştirilmiş halleri olarak ortaya çıkıyor ve zaman zaman korkutmasına karşın genelde olumlu bir sonuca ulaşıyor.

Aslında biliyoruz ki bütün masallar mutlu sonla bitmez ve her zaman güzel olaylardan bahsetmez. Bazen ölümler, kaçırmalar,hırsızlıklar, kötü insanlar gibi pek çok olumsuz karakter bulunur. Dolayısıyla çocuklara masal anlatmak özellikle bu açıdan çok önemlidir. Yaşına göre masal anlatılmalıdır derken anlatılmak istenen budur. Masalların yaşlara göre bir dağılımı olmalıdır:

- 1-3 yaşlar arasında anlatılan masallar eğlenceli karakterlerden oluşmalıdır. Bu kadar küçük yaş grubundaki çocuklar masal dinlerken kelime haznesini geliştirerek, bir konuyu takip etme becerisini kazanacaktır. O nedenle kısa ve basit öyküler seçilmelidir.
 

- 3-4 yaşlarında çocuklar artık daha uzun masalları takip edebilirler. Kolay sıkılmazlar ve bazı olumsuzlukların farkındadırlar. Seçici davranmak koşuluyla kahraman ve masal zenginliğine gidilebilir. Yanlış ve doğru kavramlar çocuğun anlayacağı bir dilde anlatılabilir.
 

- 4-5 yaşlarına gelmiş çocuklar artık gerçek ve hayalin farkındadır. Nelerin olup nelerin olamayacağını bilir. Ancak masal olarak dinlemekten büyük keyif alır. Bu yaşlarda aynı zamanda farklı insanlarla ve karakterlerle özdeşleşme başlamıştır. Olumsuz özellikler ile olumlu özellikleri bilip kendine göre çıkarımlarda bulunabilir. Dinlediği masallarla ilgili olarak çok fazla soru sorar.
 

- 5-6 yaşlar okul öncesi yaşlardır ve çocuk masalı bütün olarak algılamakta ve anlamakta sorun yaşamaz. Merakı ve soruları artarak devam eder. Masal üzerine kendi yorumları gelişir. Bazı masalların sonuçlarına itiraz ederek kendi sonucunu oluşturmaya başlar, kendi masallarını yaratır. Anlatmaktan, anlattıklarının dinlenmesinden çok hoşlanır.

Masal okunurken masalın seçimi kadar önemli olan bir diğer unsur, masalın okunma biçimi ve kullanılan ses tonudur. Anlatımda tekdüzelik kadar, abartılı anlatımdan kaçınmak gerekir. Vurgu elbette çok önemlidir ve masalı canlandırmak çocuğun ilgisinin dağılmasını engeller, heyecanın sürmesini sağlar. Ancak örneğin Kırmızı Başlıklı Kız masalını anlatırken, zaten korkutucu öğeler barındıran masalın iyice abartılması, kurdun sesinin çok güçlü ve korkutucu olarak verilmesi çocuğu sadece masaldan uzaklaştırmakla kalmaz, kitaplara karşı da olumsuz tepkiler geliştirmesine yol açabilir.

Masal dinlerken çocukların masal karakterleriyle özdeşleştiklerini ve hayallerinde o kahramanın yerine geçtiklerini unutmamak lazım. Yaklaşık olarak 4-5 yaşına gelmiş bir çocuk masalda anlatılanların gerçek olup olmadığını anlayabilir. O nedenle daha küçük yaşlara masal anlatırken daha dikkatli ve seçici olmakta fayda var.

Maalesef olumsuz mesajlar veren masallar olduğunu görmezden gelemeyiz. Bazen bir sözüyle baş kestiren,adam öldürten padişahların,kralların olduğu Binbir Gece Masalları ya da büyükanneyi yiyen kurdun yer aldığı Kırmızı Başlıklı Kız masalındaki gibi masalları okumak özellikle yaşı çok küçük çocukları olumsuz olarak etkileyecektir. Ama bazı zayıflıklarına, parasızlığına rağmen, kendine güvenen, sabreden, iyi niyetli olmaktan asla vazgeçmeyen, kötü yollara sapmayan Keloğlan gibi kahramanların çocuklarımıza vereceği pek çok olumlu mesaj vardır.

Günümüzde masal okumanın yerini televizyonların ve çizgi filmlerin almış olduğu bir gerçek. Elbette çocuklar televizyon izleyecekler, çizgi filmlerden de öğrenecekleri pek çok şey var. Ancak televizyonlarda son yıllarda bizim çocukluğumuzun masum çizgi filmleri yerine ciddi şiddet içeren, her şeye gücü yeten kahramanların yer aldığı tamamen gerçek üstü kurguya ve olaylara dayanan filmler görüyoruz.
Bu görüntülerden çocuklarımızı korumak her zaman mümkün olamıyor maalesef.
Bu noktada masalların önemi bir kez daha ortaya çıkıyor aslında.
Masal anlatmak aynı zamanda çocukla geçirilen kaliteli zaman ve nitelikli iletişim demektir. Neredeyse tüm gün özlem duyulan ebeveyn çocuk birlikteliği demektir. Tüm bu sebeplerden ötürü çocuklara masal okumak inanılmaz güzel bir eylemdir. Bununla birlikte okul öncesi dönemde masal seçimi gerçekten önemlidir ve hem seçimi yaparken hem de masal okurken dikkat edilecek bazı temel kurallar vardır:

- Masal okumak ciddi bir iştir ve bu iş için zaman ayırmak gerekir.

- Masal anlatmanın amacı çocuğu korkutarak bir şeyler öğrenmesini sağlamak değil, olumlu değerleri bazı kahramanlarla özdeşleştirerek  vermektir.

- Seçilen masalın okunduğu yer, okunuş biçimi, ses tonu, kelime vurgusu çok önemlidir.

- Rast gele masal okumak son derece yanlıştır,ve masalın ne anlattığı iyi değerlendirilmelidir.

- Özellikle okul öncesi çocuklar için içinde ağır şiddet olan masallardan kaçınılmalıdır.

- Masal sırasında çocuğun katılımı teşvik edilmeli, sorularına masaldan ve masal dışı örneklerle cevap verilmelidir.

- Masalda anlatılanların mini bir hayata kazırlık çalışması olduğu unutulmamalı. Anlatılanlardan çocuğun kendine göre mantıksal çıkarımlar yapacağını ve kendi değerlendirmelerini yapacağını bilin. Anlatılan masalın içeriği bu nedenle çok önemlidir.

Çocuklara verilmek istenen bir çok doğru kavramı doğal yolla aktarmanın yolu çocuğa yaşına ve gelişimine uygun masallar anlatmaktır. Masallar hem iç dünyasının zenginleşmesine yardım eder hem de çocuğun duygularını ve kişiliğini tanımanızı sağlayacak en önemli ipuçlarını verir.
Masal okumak önemli bir iştir ve taşıdığı öneme uygun bir ilgiyi hem çocuğunuz hem de anlatılacak masal hak etmektedir.

[2015-05-21]