Son yıllarda çocuk ve gençleri intihara sürükleyen Mavi Balina oyunu, zaman zaman intihar haberleriyle gündeme gelerek biz yetişkinleri tedirgin ediyor. Geçtiğimiz günlerde basında yer alan intihar eylemlerinin ardında yine Mavi Balina olup olmadığı konuşuluyor. Yaşanan hemen hemen her intihar eyleminin ardından Mavi Balina oyunun gündeme gelmesi , biz yetişkinleri yeniden düşündürmeye yetiyor. Bu sebeple Mavi Balina oyununun aslında hangi temeller üzerinde kurulduğunu bilmek, psiko-sosyal alt boyutlarını ve sonuçlarını incelemek gerektiği bir kez daha ortaya çıkıyor.

Mavi Balina oyunu, 50 gün yapılması istenen 50 şiddet içerikli görevden oluşuyor. Jiletle vücuda hafif kesikler uygulamak ya da iğne batırmak gibi kişiyi fiziksel zarara uğratabilecek görevlerle birlikte; çatıdan sarkmak, şehrin en yüksek tepesine çıkmak, korku filmleri izlemek, kimseyle görüşmemek gibi cesaret algısı altında yer alan başka birtakım tehlikeli görevler de bulunuyor. Mavi balina oyununun resmi bir internet adresi veya diğer oyun uygulamaları gibi yasal bir uygulaması yok. Oyuna sosyal medya gibi sanal paylaşım ortamlarından ulaşmak mümkün olduğu gibi Rus chat sayfalarında oyun yöneticileri tarafından kişilere özel gönderilen linklerle de erişilebiliyor. Bu linklere girildiğinde, kişilerin bilgisayarlarına virüs yollanarak kişisel bilgilerine ulaşılıyor. Daha sonra oynayan kişilere birtakım görevler verilerek oyuna başlanıyor. Burada önemli olan nokta, oyun yöneticisinin görevleri yapmak istemeyen ya da oyundan çıkmak isteyen kişilere, elindeki veriler aracılığıyla şantaj yapması ve bu şekilde görevlerin tamamlanmasını sağlamasıdır. Dolayısıyla oyun sürecinde genel olarak tehdit ve korku ikliminin hakim olduğu söylenebilir.

Mavi Balina oyunu ilk olarak 2013 yılında Philipp Budeikin tarafından kurulmuştur. Rusya’da bir sosyal medya platformu olarak kullanılan VK üzerinden Bluewhale etiketini paylaşan kişilere oyunu oynamak isteyip istemediklerine dair bir bildirim gönderilerek, onay veren kullanıcıların oyuna başlamaları sağlanmıştır. Oyundaki görevleri çoğunlukla korku duyulan eylemler oluşturuyor. Örneğin; gece uyumamak, korkunç görüntüler izlemek gibi. Kişiye psikolojik ve fiziksel zarar veren görevler tamamlandıktan sonra, ölüm tehdidi oluşturan yeni görevler belirleniyor. Rusya’da birbirine yakın yaşlarda intihar eden gençlerin ölüm nedenlerini araştıran Rusya polisi bir süre sonra, kollarına jiletle mavi balina resmi kazıdıklarından ötürü bu ölümlerin intihar oyunundan kaynaklandığını ortaya koymuştur. Bu aşamadan sonra, başta VK olmak üzere Instagram, Facebook gibi diğer sosyal paylaşım ağlarında da Mavi Balina oyununa karşı güvenlik önlemleri alınmıştır. Instagram’da ‘bluewhale’ araması yapıldığında kullanıcılar şu bildiriyle karşılaşmaktadırlar: “Aradığın sözcükleri veya etiketleri içeren gönderiler çoğu zaman zarara neden olabilen ve hatta ölüme yol açabilen davranışları teşvik ediyor. Zor bir dönemden geçiyorsan sana yardımcı olmak isteriz.”

Mavi Balina’nın Kasım 2015 ve Nisan 2016 tarihleri arasında yaşamına son veren 130 gencin ölümünden sorumlu tutulmasının ana sebebi, ölenlerin bu oyunu oynadıklarına dair sosyal medyada yer alan paylaşımları ve çoğunun aynı gruplara üye oluşudur. İntihar etmek üzereyken kurtarılan gençlerin söyledikleri de oyunun travmatik boyutlarını gözler önüne seriyor. Nitekim ölümlü vakaların son yıllarda giderek arttığı Hindistan'da göle atlayarak intihar etmek üzere iken kurtarılan 17 yaşındaki genç kız, oyuna telefonu aracılığı ile katıldığını ve güvenlik görevlilerine "son aşamayı" yerine getirmek üzere olduğunu söylemişti. Genç kızın, kendisini kurtaran polis memuruna, "Eğer görevi tamamlamazsam annem ölecekti" dediği belirtildi. Türkiye’de ise şu ana kadar 150’den fazla intiharın oyunla alakası olduğu düşünülüyor.

Neden Mavi Balina?

Bu oyunun gençleri hayatlarından edecek kadar nasıl etkilediğini anlayabilmek için oyunun nasıl bir oyun olduğunu ve ne çeşit unsurlardan oluştuğunu bilmek gerekli. Buradan yola çıkarak, mavi balinaların hasta olduklarını ya da iyileşemeyeceklerini hissettikleri zaman kendilerini kıyıya vurmaları yani intihar etmeleri, bu oyunun temel anlamını bulmaya yardımcı oluyor. Mavi Balina oyununun, oyunu oynayan kişilere uyguladığı psikolojik manipülasyon, kişilerin bir tür bunalım hissi yaşayarak ve ümitsizliğe kapılarak son görevlerini gerçekleştirmelerini doğruluyor. Dolayısıyla bir tür deniz canlısı olan mavi balinaların bu önemli özelliği, Mavi Balina oyununun arkasındaki gizemle özdeşleşiyor.

Psikolojik Manipülasyon

Bu oyunun gençleri ve çocukları bu denli etkilemelerini anlayabilmek için öncelikle “manipülasyon” kavramını tanımlamak ve geçmişte yaşanan manipülasyon örneklerini incelemek gereklidir. Psikolojik manipülasyon, başkalarının algılarını, davranışlarını ve fikirlerini onlar fark etmeden el altından değiştirmeyi ve yönlendirmeyi amaçlar. Başarılı bir manipülasyonda yer alan koşullar ise; manipülatörün gizlenmiş saldırgan niyetleri/davranışlarının olması, kurbanın psikolojik eksikliklerini ve zayıflıklarını bilmesi ve gerektiğinde kurbana zarar vermekten vicdan azabı duymayacak şekilde soğukkanlı olmasıdır.

Mavi balina oyununa bakıldığında, oyun yöneticilerinin oyuncu kitlesi olan ergenlik çağındaki gençlerin psikolojik durumlarını iyi tanıdıkları ve bu doğrultuda kızları fiziki, erkekleri karakteristik özellikleriyle yetersiz olduklarına inandırmaya çalıştıkları görülüyor. Olumsuz öz benlik yargılarına ve değersizlik hissine kapılan gençlerin son görev olarak intihara yönelmeleri, bu manipülasyon koşulunu sağlıyor.

Mavi balina oyununda dikkat edilmesi gereken önemli diğer nokta, görevlerin gece gerçekleştirilmesidir. Örneğin; "Saat 04:20’de uyan ve korkunç bir video izle. İzlediğin videoyu yöneticiye gönder." görevi, oyunu oynayan kişilerin uykusuz kalmalarına ve herkesin uyuduğu bir saatte ayakta olmanın verdiği yalnızlık hissine kapılmalarına neden oluyor. Uykusuzluk ya da uykuda düzensizlik, çocuklarda sağlıklı zihinsel, bedensel ve ruhsal gelişime engel oluşturmaktadır. Dolayısıyla Mavi Balina oyununun stratejiler oluşturarak kişilerin bedensel, zihinsel ve psikolojik zindeliklerini olumsuz etkilemeye yönelik hedefler koyduğu söylenebilir.

Mavi Balina Oyununun Yaratıcısı: Philipp Budeikin

Rusyalı 23 yaşındaki Philipp Budeikin, Mavi Balina oyunundan sonra Saint Peterspurg Gazetesi’ne verdiği bir röportajda, oyunu oynayan ve hayatını kaybeden kişileri birer biyolojik atık olarak tanımlamıştır. Bu tanım üzerine Rusya ve Hindistan kaynaklı gazeteler (Rus kaynaklı Novaya ve Saint Peterspurg Gazeteleri, Hindistan kaynaklı Times Of India Gazetesi), Philipp Budeikin ile röportaj yaparak bazı gerçeklere ulaşmayı sağlamışlardır.

Philipp Budeikin, gözaltına alınmadan birkaç gün önce bir teyp kaydedicisi aracılığıyla St. Petersburg Gazetesi’ne oyunun nasıl geliştiğini ve neden gençleri intihar etmeye teşvik ettiğini anlatmıştır. Anlattıklarından yola çıkarak hedef kitlesinin, kendi bakış açısına göre topluma zarar veren ya da topluma zarar verebilecek olan kişiler olduğunu da anlamak mümkündür.

Philipp Budeikin’in psikoloji ve ses mühendisliği bölümlerini 3 yıl okuduğu ancak bu bölümleri tamamlayamadan üniversiteden atıldığı biliniyor. 2016 yılının Kasım ayında tutuklandığı düşünüldüğünde, kurduğu oyunun gençlerin intihar etmelerine sebep vermesinden ötürü okuldan atılmış olabileceği tahmin ediliyor. Mahkemede yargılandığı sırada açıklama yapan Philipp Budeikin, işlediği suçu kabul etmiştir. Bununla birlikte, oyunu kurmasındaki asıl hedefinin, "biyolojik atık olan gençleri toplumdan temizlemek" olduğunu belirtmiştir.

Mavi Balina’nın Ardındaki ‘İstismar’

Times Of India gazetesinin haberinde, Philipp Budeikin'in çocukluk çağında aile üyelerinden abisi tarafından istismara uğradığı belirtiliyor. Philipp Budeikin'in çocukluk çağında abisi tarafından gördüğü şiddeti fiziksel istismar olarak sınıflandırmak ve maruz kaldığı fiziksel istismar sonucunda başkalarına fiziksel istismar uygulayan bir bireye dönüştüğünü söylemek mümkündür. Çocukluk çağında yaşanan istismarın, ileri yaşlarda bazı davranış bozukluklarının oluşmasına sebebiyet verebildiği gibi kişilerin hayatlarında dönüm noktası olan kararlarında da önemli rol oynadığı göz önünde bulundurulduğunda, Philipp Budeikin’in çocukluk döneminde maruz kaldığı istismarın ilerleyen yaşantısını olumsuz etkilediği oldukça açık.

Philipp Budeikin verdiği röportajda, kendisini bipolar kişilik bozukluğu tanısı altında değerlendirmiştir. Bipolar bozukluk; birbirini takip eden iki ayrı dönemden oluşan ruhsal bir bozukluktur. Bu dönemler taşkınlık (mani) ve çökkünlük (depresyon) olarak tanımlanmakla birlikte birbirlerine zıt özelliklere sahiptir. Bu bilgiler Philipp Budeikin’in içinde bulunduğu durum hakkında birçok varsayım oluştursa da bu tanıyı kendisinin belirlemesinden ve elde edilen bulguların sınırlılığından dolayı bir yargıya varmak mümkün değildir. Ancak Philipp Budeikin'in kendisinde var olduğunu iddia ettiği bipolar bozukluk tanısının altında çocukluk döneminde maruz kaldığı istismarın yattığı düşünülebilir.

Mavi Balina ve İntihar Davranışı

İntihar, bireysel olduğu kadar aynı zamanda sosyal bir davranıştır. Bu nedenle intiharın önlenebilmesi mümkündür. Özellikle intihara teşebbüs eden ergenlerin, ailelerini ilgisiz, reddedici ve onlara destek olmayan bireyler olarak tanımladıkları görülmektedir. İntihar girişimlerinin, çoğunlukla ruhsal sorunlarla birlikte alkol bağımlılığı yaşayan bireylerin yer aldığı ailelerin çocuklarında görüldüğü ve ergenlerin intihar girişimi öncesinde aileleriyle yoğun çatışmalar yaşadıkları da ortaya konmuştur. Bu bilgiler ışığında, intihar girişiminde bulunan gençlerin, bu davranışlarının altındaki en büyük etkenin aile içi iletişim problemleri olduğunu vurgulamak gereklidir.

İstatiksel verilere bakıldığında; Rusya'nın çocuk ve ergen intiharları açısından Avrupa'da ilk sırada yer aldığını görmek mümkündür . Çocuk ve ergen intihar ve intihar girişimlerinin sayısının 1910 - 2010 yılları arasında % 35-37 oranında arttığı biliniyor (2013 yılında, Rusya'da, Araştırma Komitesi'ne göre, 461 çocuk intihar etmiştir). BM Çocuk Fonu'nun (UNICEF) konuyla ilgili raporunda, intiharların sayısındaki artışın, ekonomik kriz dönemlerinde ve keskin sosyal değişim zamanlarında ortaya çıktığına dikkat çekilmiştir. Raporun devamında ise SSCB'nin çöküş döneminde bozulan sosyo-ekonomik koşullardan dolayı intihar oranlarında artış olduğu örneği verilmiştir. Rusya'da gençler arasındaki intihar nedenlerinin %62'si yetişkinlerin duyarsızlığı, aile içi sorunlar, öğretmenlerle ve arkadaşlarla yaşanan çatışmalar ve yetişkinlerin şiddet içerikli davranışları nedeniyle ortaya çıkan huzursuzluk ve korku duygusu gibi sosyal sorunlarla ilişkilidir. İntiharı tetikleyen bu sosyal sorunlar, başta aile içi iletişim olmak üzere ikili ilişkilerde yaşanan problemlerin gençler üzerindeki önemine tekrar dikkat çekiyor. Bu noktada başta Rusya olmak üzere gençlerin intihara yatkın olduğu ülkelerde Mavi Balina ve benzeri oyunların daha büyük kitlelerce oynandığını ve bu tip oyunların gençlerin intiharlarına zemin hazırladığı söylenebilir.

Sonuç olarak; tehdit ve manipülasyon ile süren, intihar teşebbüsü ya da ölüm ile sonuçlanan görevlerin var olduğu mavi balina oyununun, çocuk, genç ve onların ailelerini olumsuz etkileyen birtakım özelliklere sahip olduğu açıktır. Mavi Balina başta olmak üzere, gelecekte var olabilecek diğer oyunlardan da korunabilmek için en başta ebeveynlerin dikkat etmeleri gereken bazı noktalar bulunuyor.

Mavi Balina oyununun kuruluş amacı, etkileri ve sonuçları göz önüne alındığında, gençleri “oyun” adı verilen tuzaklardan korumak için ebeveynlerin sadece bilgisayar oyunlarını değil, çocukların internet ve sosyal medya ortamlarındaki varlıklarını da kontrol etmeleri ve bu konu hakkında bilgi paylaşımı halinde olmaları gereklidir. Bunun yanı sıra hangi oyunların, hangi zaman dilimi içerisinde oynanabileceğiyle ilgili kararın ailece verilmesi de önemlidir. Çocukları yaşlarına uygun olan oyunlara yönlendirmek ve vakitlerinin ne kadarını bilgisayar başında geçirdiklerini kontrol etmek ebeveynlere düşen görevlerden birisidir. Bu konudaki en önemli aşama ise, çocukların ve gençlerin bu tehlikelere karşı kendilerini her zaman korumalarını sağlamak adına, kendilerini rahat ifade edebilecekleri ortamlar yaratmaktır. Ailede ve yakın arkadaş çevresinde kendini çekinmeden ifade edebilen bir bireyin, oyuna başlamış olsa dahi çok geç olmadan oynadığı oyundan yakınlarına bahsetmesi beklenir. Bu noktada dışarıdan gerçekçi bir göz manipülasyonu engelleyecek, kişinin bilinçli düşünmesine yardımcı olacaktır. Ebeveynlerin çocuklarının ani duygu değişimlerini, herkesten uzaklaşıp kendi içlerine kapanmalarını, her türlü iletişimden kaçınmalarını ve kendilerine verdikleri fiziksel zararı gözlemlemeleri de sadece Mavi Balina oyunundan değil, her tür tehlikeli durumdan kaçınmak için gerekli önlemler arasındadır. Ayrıca okulla verilebilecek birtakım eğitimler yardımıyla da gençlerin zamanlarının çoğunu bilgisayar başında oyun oynayarak geçirmesi yerine, onların günlük hayatta oynanabilecek oyunlara teşvik edilmesi sağlanabilir. Önlem almak için geç kalındığı durumlarda, bir uzmandan psikolojik bir destek alınması, çocuğun yaşadığı travmayı daha kolay atlatması konusunda çocuğa ve ailesine en iyi şekilde yardımcı olur.

Mavi Balina oyununun kurucusu Philipp Budeikin’den yola çıkarak, çocuk istismarına maruz kalan bireylerin ileride bu tip sorunlar yaşamaması adına öncelikle aileleri tarafından psikolojik destek görmeleri ve yaşadıkları bu travmanın çözülmesi amacıyla aile içi iletişimin ön planda tutulması gerekmektedir. Bu tip dönemlerde özellikle aileleri tarafından destek gören bireylerin yaşadıkları içsel çatışmaları daha kolay ve etkili çözümlediklerini söylemek mümkündür. Yaşanılan içsel çatışma çözülemediğinde ya da anlaşılmadığında hem birey hem de çevresi için olumsuz sonuçların ortaya çıkması olasıdır. Philipp Budeikin bu konuda önemli bir örnek olarak karşımıza çıkıyor. Budeikin'in, çocukluk çağında yaşadığı travmayı çocuk ve gençlerin de yaşamaları gerektiğini düşünerek onlara zarar verdiği söylenebilir. Yaşadığı içsel çatışmayı yanlış çözümlemesinin sonucunda toplumu psiko-sosyal boyutlarda etkileyen ve intiharlara yol açan bir oyuna imza atmıştır. Geçmiş yaşantısında içinde bulunduğu ve karşılaştığı olumsuz olaylar, Mavi Balina oyununu kurmasının arkasındaki sebepleri anlamaya yardımcı olmaktadır.

Özellikle son aylarda hayatımızı olumsuz etkileyen bir sosyal toplumsal olay olarak Covid-19 pandemi sürecinde çocuk ve gençlerle yakın iletişim içinde olmak çok önemlidir. Çocuklarımızı tehlikelerden korumak, karşılaşacakları tehlikelerle ilgili onları korkutarak ya da yasaklar koyarak olmaz, aksine karşılaşabilecekleri tehlikeler konusunda konuşmak, anlatmak ve onları dinlemekle mümkün olabilir.

[2021-09-29]