Son zamanlarda haber bültenlerinde ilik kanseriyle mücadele eden çocukların haberleriyle karşılaşıyoruz. Sosyal medya olarak tanımladığımız Facebook ve Twitter gibi paylaşım alanlarında kampanyalar düzenleniyor.İnsanlar gönüllü verici olmak ve kampanyaya destek bulmak adına uğraşıp çabalalıyorlar. Bizim toplum olarak belki de en bozulmamış, en güzel halimiz bu. Paylaşmak, yardımlaşmak, destek olmak, kanından kan, canından can vermek. Derdi olanın derdine çare bulmak için çıkarsız, beklentisiz ve karşılıksız yardıma koşmak.

Bütün çabalara rağmen birkaç gün önce ilik nakli için uygun ilik bulunmasını bekleyen çocuklardan güzeller güzeli 9 yaşındaki Emir Efe’yi kaybettiğimizi öğrendik. Hem de doğum gününe birkaç gün kala. Bugün yani 24 Temmuz Emir Efe’nin 9. Doğum günü ama o artık aramızda değil. Çok üzüldük ve belki birkaç damla kanla, bulunacak bir vericiyle hayatı kurtulabilecekken, hiçbir şey yapamadan ölümüne engel olamamış olmak daha üzücü oldu bizim için.

Şimdi yine sosyal paylaşım sitelerinde adına kampanyalar düzenlenen Dilan da uygun ilik bulunmasını bekleyen bir çocuk. Bu şekilde şu an adını bilmediğimiz pek çok çocuk ve yetişkin var. Geçtiğimiz yıllarda da genç bir anne olan Gamze için yapılan kampanya ve arayışlar hala hatırımızda.

Bu tip yardım çağrılarında ve ihtiyaç halinde ne yapmamız ve nereye başvurmamız gerektiği hakkında yeterli bilgiye sahip değiliz. Aslında konuyla ilgili sağlık kuruluşlarının sıklıkla duyurular yapması, hatta kamu spotları hazırlatarak sık sık yayınlaması bilgilenmemize yardımcı olacak türden bir adım olur.

Geçtiğimiz yıl genç anne Gamze için gönüllü olanların başvurabileceği farklı illerdeki hastanelerin  İlik Bankası bilgileri ve adresleri yayınlanmıştı. O dönemde bu işlemi yapabildiklerine göre hala bu yeterliliklerinin devam ettiğini düşünüyorum. Kaldı ki bu merkezler bulundukları illerin en önemli ve etkin Üniversite Hastaneleri ve Tıp Fakülteleriydi. Ancak Sağlık Bakanlığı resmi anlamda biri İstanbul’da, diğeri Ankara’da olmak üzere sadece iki hastaneyi yetkili kılmıştır. Geçtiğimiz yıl sonu 3. İlik Bankasının İzmir’de EÜ Tıp Fakültesi bünyesinde kurulacağı haberleri basında yer almıştı.Ancak şimdilik Ankara ve İstanbul merkezli iki hastane hizmet veriyor.
Kan veya doku vermek isteyen gönüllü vericiler aşağıdaki adreslere ve telefonlara başvurarak gönüllü verici olabilir:

Ankara'dan verici olmak isteyenler: Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi, İbni Sina Hastanesi, Akrabalık Dışı Kemik İliği ve Kordon Kanı Bankası Tel: 0 312 508 24 44.

İstanbul’dan verici olmak isteyenler: İstanbul Tıp Fakültesi Doku Bankası Tel: 0-212-534-7500

İstanbul Üniversitesi İstanbul Tıp Fakültesi Kemik İliği Bankası

Diğer iller içinse bulundukları ilin Tıp Fakültelerine ve üniversite Hastanelerine başvurabilirler. En azından neler yapabilecekleri konusunda gereken bilgilere ulaşabileceklerdir.

İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi (Çapa) Kemik İliği Bankası, Kemik İliği ve Kök Hücresi Verici Rehberi hazırlamış. Nasıl verici olunur, ne tür işlemler yapılır gibi birçok sorunun yanıtı kısa ve net olarak verilmiş. Aşağıdaki bağlantıdan okunabilir:

http://istanbultip.istanbul.edu.tr/wp-content/uploads/attachments/021_kemik.iligi.bilgilendirme.formu.pdf 

İlik veya doku vericisi olmak için en önemli şartlar ve uygulamalar neler peki? Bir de onlara bakalım:

- 18 ile 55 yaş arası, en az 50 kg ağırlığındaki her sağlıklı kişi kök hücre vericisi olabilir.

- Aile içinden ya da yakın akrabalardan uygun verici bulunamadığında önce kayıtlı ulusal veriler arasından tarama yapılır. Ulusal kayıtlarda da uygun verici bulunamaması durumunda uluslararası doku bilgi bankalarına başvurulmakta ve tarama yapılabilmektedir. 

- Dünyadaki 20 milyona yakın gönüllü arasında bile uygun verici bulunamayabilir. Çünkü  uygunluk oranı 50 bin ile 100 binde BİR ihtimaldir. Yani bir hasta için 100 bin kişi taranacaktır. O nedenle bu konuyu sürekli gündemde tutmak ve ilik bankasındaki verici sayısını artırmak çok önemli.

- Kemik İliği alım işlemi ameliyathanede steril koşullarda ve genel anestezi altında yapılır. Birinci uygulama türünde: Vericinin kalça kemiğinden küçük bir operasyon ile kemik iliği alınır. Herhangi bir kesi ya da dikiş uygulaması yoktur. İkinci uygulama türünde ise;  4-6 gün süreyle kök hücreleri kana çıkaran ve cilt altına günde iki kez uygulanan bir ilaç uygulaması yapılır. Daha sonra kemik iliği hücreleri bir makine aracılığı ile kandan toplanır. Anestezi gerektiren bir uygulama değildir.

- Verici olmayı kabul edenler mutlaka verici olacaklar diyerek bağışçı olmaya zorlanmaz, kişiler istedikleri anda verici olmayı reddedebilir, sistemden çıkabilirler. Ancak unutulmamalıdır ki vericinin fikrini değiştirmesi uygun ilik bekleyen hastalarda çok büyük üzüntüye yol açabilir. Hatta hayatını kaybetme riskiyle yüz yüze kalabilirler. O nedenle her durumu ve ortaya çıkabilecek olasılıkları iyi düşünüp karar vermek önemlidir.

- İlik bulunsa bile gerekli sağlıklı koşulları sağlayıp nakil yapılabilecek hastane sayısı çok yetersiz. Bu açıdan da hem ilik bankalarını hem de ilik nakli yapabilecek yeterliliğe sahip nakil merkezlerini artırmak gerekiyor.

- Yurtdışı ilik nakil ve ilik bankası merkezleriyle sıkı bir işbirliği içinde çalışılması gerekiyor. Ancak geçtiğimiz yıllarda zaten yetersiz olan ilik bankamız gereken sayıda vericiye ulaşamadığı için kapanma tehlikesi yaşamıştı.

- 2013 Temmuz ayı itibariyle Dünya Kemik İliği Bankası’na kayıtlı 22 milyon verici bulunuyor. Dünya Kemik İliği Bankasının bağlantısı şöyle: http://www.bmdw.org/

Ne acıdır ki, Türkiye’de İlik Bankası ve ilik nakilleri konusunda neler olmuş, neler oluyor ve neler yapılacak şeklinde bir araştırma yapmak ve konuyla ilgili genişçe, bilgilendirici bir yazı hazırlamak istemiştim. Ancak maalesef Türk Hematoloji Derneği ve Lösev’in bilgilendirici sayfalarından başka ayrıntılı bilgiye ve verilere ulaşabileceğim hiçbir sayfa bulamadım. Bu bile ne kadar acil olarak adımlar atılması gerektiğinin göstergesi.

İnsanların hayatlarının; bulunabilecek ama imkansızlıklar nedeniyle bulunamayan, bulunsa bile nakledilemeyen kan, ilik, hücre, doku ya da organ nedeniyle yok olmalarına izin vermemeliyiz. Bunun için de gerekirse imza kampanyaları düzenlemeli, ilgili kurumların dikkatini bu konuya tekrar tekrar çekmeliyiz.

Sigara için, tasarruf için kamu spotları ve duyurular hazırlayan kurumlar acil olarak gönüllü bağışçılık konusunda da bilgilendirici duyuru ve tanıtımlar hazırlamalıdır. Bunun yanında ülkemizin tamamında, tüm şehirlerde özel hastaneler de dahil olmak üzere bütün sağlık merkezlerinin katılımıyla çok geniş ölçekli bir İlik Bankası gündeme getirilmeli ve Tüp Bebek Tedavisindeki olumlu ve destekleyici yaklaşım bu kadar önemli bir konuda da gösterilmelidir.

Nasıl ki birçok şehirde ve sağlık merkezinde Kordon Kanı bankaları kurulmuşsa, İlik Bankaları da kurulmalıdır.
Artık hiçbir çocuğu, genci veya yetişkini sağlık hizmetlerinin yetersizliğinden, ilik bankamızın uygun vericileri olmadığından ya da başka herhangi bir imkansızlıktan dolayı kaybetmeyelim. Göz göre göre kaybettiğimiz değil, el birliğiyle sağlığına kavuşturduğumuz insanlarımız olsun.

Sevgiyle, sağlıkla ışıklı günleriniz olsun!

[2015-05-05]