Günümüzde en sık duyulan psikolojik terimlerden biri obsesyondur. Diğer adıyla takıntılar ya da saplantılar olarak da bilinir. Kişiyi günlük hayat içinde en çok sıkıntıya sokan duygu bozukluklarından biridir ve bu yönüyle de anksiyete bozuklukları içinde değerlendirilir. Takıntılar aslında az ya da çok hemen hemen her insanda vardır ancak hastalık düzeyinde toplumda her yüz kişiden ikisinde ya da üçünde görülür ve 20’li yaşlar civarı ortaya çıkar. Ancak bu cinsiyete göre farklılıklar gösterir. Erkeklerde bu rahatsızlığın görüldüğü yaşlar 6- 15 iken kadınlarda hastalığın görüldüğü yaş ortalaması 20- 29’dur.Doğru önlemleri almak açısından takıntıların aslında ne olduğunu iyi bilmek önemlidir.

Obsesyon/takıntı nedir?

Kişilerde iradeleri dışında gelişen, son derece tedirgin edici,saçma olduğunun bilincinde olunmasına rağmen engellenemeyen her tür düşünce, dürtü ya da duygu durumudur. Obsesyonlar genellikle bir diğer kaygı bozukluğu olan Kompülsiyon’larla beraber görülür. Kompülsiyon (zorlantı) ise takıntısı olan kişinin takıldığı düşünceye ya da dürtüye bağlı olarak geliştirdiği davranışlardır. Her ikisinin birlikte görüldüğü bu rahatsızlıkObsesif-Kompülsif Bozukluk (OKB) olarak bilinir.

Obsesyonu olan kişi takılıp kaldığı düşünceler nedeniyle günlük işlerini yapmakta sorunlar yaşar ve yanlış olduğunu bildiği halde takıntılı düşüncelerini kafasından atamaz. Obsesyonlar takıntı olarak bilinir ancak bir çok obsesyon türü vardır.

Obsesyon Türleri:

Düzen Takıntısı:

Obsesyon türleri içinde çok sık rastlanan türüdür. Kişi her şeyi çok dikkatli düzenler ve kurduğu düzenin bozulmaması için inanılmaz çaba harcar. Eşyalarının karıştırılmasına hatta dokunulmasına karşı şiddetli tepki verebilir.

Zarar verme ya da saldırganlık takıntısı:

Kendi çocuğuna ya da yakınlarına zarar verme düşüncesidir. Ayrıca tekrarlayan cinsel imgeler ya da duygular da bu türün kapsamı içine girer. Aslında başkasına zarar vermeyeceklerini bilmelerine karşın çocuklarına ya da sevdiklerine zarar verme düşüncelerini, buna bağlı olarak da korkularını yenemezler. Bu korkuyla mücadele etmek için başka takıntılar geliştirirler; herhangi bir şeyi belli sayıda yapmak gibi. Örneğin pencereyi üç kez açmak, kapıyı iki kez kapamak gibi.

Şüphe takıntısı:

Bu obsesyon türünde kişi yaptıkları işten emin olamazlar ve yapıp yapmadıklarını defalarca kontrol etme ihtiyacı duyarlar. Işığı söndürmüş olmasına rağmen tekrar tekrar kontrol etmek zorunda kalır.

Dini Takıntılar:

Hiç istemediği halde Allah’a ya da dini değerlere küfür etme, hakaret etme düşünceleridir ve bunlar genellikle kişi ibadet ederken ortaya çıkar. Bu duygu durumundan kurtulmaya çalışan kişi okuduğu duayı defalarca tekrarlamak zorunda kalır. Sıkıntısını hafifletmek ve dikkatini başka yere çekmek amacıyla belli bir düzende sayıları ileriye ya da geriye doğru saymaya çalışır.

Sayma Takıntısı:

Bu takıntı türünde kişi gördüğü ya da düşündüğü her şeyi saymaya çalışır. Araç plakalarını, bina numaralarını, yerdeki parkeleri, kişileri vb. her şeyi saymaya çalışır ve bu işlem sırasında da ciddi olarak yorulur. Bazı sayılar uğurluyken bazı sayılar uğursuzdur. Uğursuz sayıları aklından uzaklaştırmaya çalışırken uğurlu sayıları düşünmeye çalışır.

Temizlik Takıntısı:

Bu tip bir takıntısı olan kişi her hangi bir şeye dokunmaktan kaçınır. Temiz olduğundan emin olmak onun için en önemli şeydir. İnsanlarla tokalaşmaz. Zorunlu olarak bir şeye dokunduğunda da defalarca ellerini yıkar. Böyle bir takıntı yaşayan insanlar genellikle ellerini ya da vücutlarını o kadar sık yıkarlar ki (bazen 50- 100 defa) artık yaralar açılır. Obsesyonların en sık görülen türlerinden biridir ve ‘Temizlik Hastalığı’ olarak da bilinir.

Obsesyonların Nedenleri:

Aslında takıntılara sebep olabilecek pek çok neden öne sürülmekteyse de kesin olarak nedeni bilinmemektedir. Obsesyona,

•             Biyolojik

•             Psikolojik

•             Çevresel faktörler

•             Yakın aile bireylerinde obsesyon olması

•             Yatkın kişilik özellikleri vb. gibi etkenlerin yol açtığı var sayılır ancak kesin olarak nedeni saptanamamıştır.

Tedavi:

Obsesyonlar genellikle ilaçla ve psikoterapi uygulanarak tedavi edilirler. Uzun süreli tedaviler gerektirebilir. İlaç ve terapinin aynı anda beraberce sürdürülmesi tedaviyi kolaylaştırıcı ve hızlandırıcı etkiler yaratır. Takıntı sorunu yaşayan kişiler yaşadıkları sıkıntının farkındadırlar. O nedenle gecikmeden bir uzmana başvurmak sorunun daha çabuk giderilmesi bakımından büyük önem taşır.

Obsesyonda Yaşananlar:

Böyle bir rahatsızlıkta kişi durumun farkındadır ancak düşüncelerini engelleyemez. Belli bir düşünceye takılıp kalmıştır ve takıntı adı da buradan gelir. Obsesyona neden olan durum ya da eşyalardan uzak durmaya çalışan kişi sürekli bir kararsızlık, şüphe ve endişe hali yaşar. Çevresindeki her şeyi kafasındaki düzene göre yapıp yapmadığını kontrol etmek amacıyla yakınındaki insanlara çok soru sorar ve onları da bunaltır. Takıldığı şey neyse yapmak için çok fazla zaman harcar ki bu da günlük işlerinin aksamasına dolayısıyla da hayatının giderek zorlaşmasına yol açar.

Çocuklarda Obsesyon:

Obsesyon maalesef günümüzde çocuklarda da sık olarak görülmeye başlanmıştır. Takıntıların bilinen bütün türleri çocuklarda ya da ergenlerde de aynen görülebilir. Yine aynı şekilde yetişkinlerde görülen bütün etkenler çocuklar için de geçerlidir. Çocuklarda ek olarak ailede takıntısı olan bir birey varsa çocuk bu bireyi modelleme yoluna giderek böyle bir sorunu yaşayabilir.

Sıkıntı verici ya da gerginlik yaratan her durumda obsesyonlar gelişebilir. Güvensizlik hisseden çocuklar veya ayrılık yaşayan çocuklarda da bu rahatsızlığın ortaya çıkma ihtimali her zaman vardır.

Belirtileri:

Çocuklarda obsesyonun belirtileri şu şekilde sıralanabilir:

•         Israrla aynı konuda sorular sorma.

•         Eşyalarını aynı düzende yerleştirme.

•         Aynı oyuncaklarla bıkmadan usanmadan uzun sürelerle oynama.

•         Yaptığı bir şeyde belirli bir sırayı takip etme.

•         Çevresindeki her şeyi belirli sınıflara sokma. (Sayılarına, renklerine, büyüklüklerine göre)

Çocuk büyüdükçe takıntıları da yön değiştirir ve bu kez eşyalara ya da olaylara takılma şeklinde görülebilir. Ancak takıntılar devam eder. Örneğin yaptığı her hangi bir faaliyet sırasında mutlaka bir oyuncağını ya da eşyasını yanına alır.
Bu davranışın ardındaki temel düşünce de kendini korumaktır: ’Böyle yaparsam zarar görmem’ ya da ‘böyle davranırsam kötü şeyler olmaz’ gibi kendine göre mantıksal bir çıkarımda bulunur. Aslında çocuk büyüdükçe takıntıları ve yol açtığı sıkıntılar da büyür.

Ne yapılabilir?/Ailelere Öneriler:

Çocuklardaki takıntılarda tedavinin daha zor olabileceği ve uzun bir süreyi kapsayabileceği bilinmelidir. Zordur çünkü çocuklardaki inançları değiştirmek ve yerine yeni düşünce kalıpları oturtmak zaman ve sabır isteyen bir iştir. Bu açıdan aileler çocuklarının takıntısı olduğunu fark ettikleri anda uzmana başvurmalıdır. Erken tanı ve teşhis tedaviyi kolaylaştıran en önemli etkendir.

Ailelerin çocuğun takıntılarına göre yaşamamaları önemlidir. Çocuk öyle istiyor diye kullandığı eşyaları defalarca yıkamak ya da aynı sorulara defalarca aynı cevabı vermeye devam etmek sorunu çözmez. Sadece o an için çocuğu rahatlatır ancak peşinden aynı davranışı tekrar edeceğinden her seferinde en başa dönülür. Çocuğun sizi duyduğundan, dikkatini size verdiğinden emin olarak birkaç kez yanıtlamak ya da yıkanmasını istediği eşyanın temizlendiğini görmesini sağlamak ve sonrasında ısrarlarına kulak tıkamak gerekir. Onu anladığınızı bilmesi önemlidir.
Ancak düşüncelerinin yanlış olduğunu anlaması daha önemlidir. Tedavi devam ederken sizin günlük hayattaki uygulamalarınız da uzmanın önerilerini dikkatle takip ederek devam ettirmek olmalıdır. Bu da obsesyonun devamını sağlayacak tutum ve davranışlardan kaçınmak ve rahat davranmakla mümkün olabilir.

[2012-11-13]